(Complex) psychotrauma

Geschreven door het projectteam, april 2022

Een indeling naar aard en ernst

Je kunt trauma op verschillende manieren categoriseren, bijvoorbeeld door onderscheid te maken tussen enkelvoudig trauma en chronisch of complex trauma:

1. Enkelvoudig trauma - Als een ingrijpende gebeurtenis eenmalig voorkomt en korte tijd duurt, kan een enkelvoudig trauma ontstaan. Met voldoende steun en hulp kun je zo’n gebeurtenis vaak te boven komen, denk bijvoorbeeld aan een auto-ongeluk, een aanranding of een verkrachting.
2. Chronisch of complex trauma – Als er sprake is van meervoudige en/of langdurige ingrijpende gebeurtenissen, kan chronisch trauma ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn hechtingstrauma, ontwikkelingstrauma en seksueel trauma door herhaald kindermisbruik. Als er sprake is van een opeenstapeling van verschillende types trauma wordt het ook wel complex trauma genoemd. Herstellen van chronisch of complex trauma is lastiger dan van een enkelvoudig trauma: bij elke nieuwe traumatische gebeurtenis neemt de veerkracht af. Als de traumatisering in de kindertijd plaatsvindt, is de invloed op de ontwikkeling van de hersenen heel groot, evenals de gevolgen op latere leeftijd.

Gevolgen van complex (vroegkinderlijk) trauma

Invloed op een belangrijke ontwikkelingsfase

Als een jong kind veel traumatische ervaringen heeft, kan de gezonde ontwikkeling op bijvoorbeeld de volgende gebieden worden belemmerd:

• emotieregulatie: de vaardigheid om met je emoties om te gaan en je emoties op een adequate manier te uiten;
• de ontwikkeling van een stabiel zelfgevoel: dat je jezelf kunt zien als dezelfde persoon in het verleden, het heden en de toekomst, ondanks dat je je soms op tegenstrijdige manieren gedraagt;
• de ontwikkeling van een gevoel van competentie: een basisvertrouwen in je eigen kunnen, het vertrouwen dat je in staat bent om zelf dingen te doen.

Complex trauma heeft daardoor grote invloed op hoe mensen denken over de wereld, zichzelf en de ander. Mensen worstelen vaak met een laag zelfbeeld en het gevoel er niet toe te doen. Het kan moeilijk zijn om anderen te vertrouwen en de wereld kan voelen als een gevaarlijke plek.

Een gevoel van dreigend gevaar

Tijdens een traumatische ervaring gaan in het brein alle alarmbellen af en worden er veel stresshormonen aangemaakt. Als de gebeurtenis voorbij is, blijft het brein hyperalert en wordt enerzijds alles wat aan het trauma doet denken vermeden. Anderzijds dringt de herinnering eraan zich op onverwachte momenten in alle hevigheid op. Alsof het opnieuw gebeurt. Dit kan gebeuren als de zintuigen iets waarnemen in de omgeving wat lijkt op iets wat er ook was tijdens het trauma (een zogeheten trigger). Doordat het brein niet registreert dat het trauma voorbij is, blijft alles wat doet denken aan het trauma verbonden aan een sterk gevoel van dreigend gevaar.

Voortdurende stress

Zolang traumatische ervaringen onverwerkt zijn, blijven deze een bron van voortdurende stress. Dit kan vervolgens leiden tot allerlei psychische en lichamelijke klachten. Het brein blijft als het ware in de overlevingsstand staan, waardoor mensen als gevolg van (complex) trauma naast de bovenstaande klachten vaak moeite mee om mensen te vertrouwen en relaties aan te gaan. Veel van hen hebben daarnaast last van concentratieverlies, een verminderd werkgeheugen en moeite met het aanleren van nieuwe vaardigheden.

Herinneringen zonder woorden

Bij vroegkinderlijk trauma worden herinneringen als lichamelijke sensaties opgeslagen, omdat het jonge kind nog geen woorden heeft om het op een andere manier op te slaan. Traumatische ervaringen kunnen echter ook op latere leeftijd op deze manier worden opgeslagen. De traumatische ervaringen veroorzaken namelijk zoveel stress, dat onder meer het spraakvermogen en het vermogen om (logisch) na te denken worden beïnvloed. Mensen zeggen achteraf bijvoorbeeld: ‘Ik kon geen woord uitbrengen, ik kon niet meer nadenken.’ Volgens o.a. Perry en Van der Kolk zijn dit redenen waarom ‘alleen praten’ in de behandeling van trauma meestal onvoldoende helpt.

Complex trauma en DIS

Complex trauma kan leiden tot een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). Naast de ernst en frequentie van de traumatische ervaringen in de kindertijd, spelen leeftijd en de afwezigheid van emotionele steun een rol bij het ontwikkelen van DIS. Het kinderbrein is ongeveer tot het zevende levensjaar in staat om dit overlevingsmechanisme (DIS) te ontwikkelen. Als er geen emotionele steun is na een traumatische ervaring, of als niet voorkomen wordt dat het trauma zich blijft herhalen, dan is er geen uitweg. Dit kan ertoe leiden dat een kind (onbewust en noodgedwongen) afstand neemt van zichzelf en van wat er gebeurt en een dissociatieve identiteitsstoornis ontwikkelt.

Lees meer over DIS in het artikel Wat is DIS? Een introductie.

Literatuur

Kolk, B. van der (2016). Traumasporen. Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Eeserveen: Uitgeverij Mens!

Fisher, J. (2022). De levende erfenis van trauma transformeren. Een werkboek voor getraumatiseerde mensen en therapeuten. Eeserveen: Uitgeverij Mens!

Perry, B. & Winfrey, O. (2021). Wat is je overkomen? Gesprekken over trauma, veerkracht en herstel. Amsterdam: Uitgeverij Spectrum.

Perry, B. D. (2016). The brain science behind student trauma. Stress and trauma inhibit students’ ability to learn. Education Week 36 (15), 28.

Nog niet uitgelezen over DIS? Kijk bijvoorbeeld op de pagina Boeken en artikelen van Caleidoscoop, de landelijke vereniging voor mensen met een dissociatieve stoornis.

Of kijk het filmpje hieronder: DIS in een notendop.